Thông điệp cứng rắn của Trung Quốc tại Đối thoại Shangri-La và khủng hoảng Ukraine khiến nhiều người Đài Loan lo ngại nguy cơ xung đột nổ ra ở eo biển.
Mở đầu bài phát biểu tại Đối thoại Shangri-La 2022 ở Singapore hôm 12/6, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Ngụy Phượng Hòa đưa ra cảnh báo đầy cứng rắn liên quan đến vấn đề Đài Loan.
“Mỹ bước qua nội chiến để thống nhất. Trung Quốc không bao giờ muốn một cuộc nội chiến như vậy xảy ra, nhưng chúng tôi sẽ nghiền nát toàn diện mọi âm mưu theo đuổi độc lập của Đài Loan”, ông nhấn mạnh trước diễn đàn gồm hàng trăm quan chức quốc phòng và chuyên gia an ninh từ hơn 40 nước.
Hai ngày trước đó, trong cuộc gặp người đồng cấp Mỹ Lloyd Austin bên lề Đối thoại Shangri-La, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc đưa ra thông điệp tương tự. Ông tái khẳng định lập trường xuyên suốt của Bắc Kinh rằng “Đài Loan là của Trung Quốc” và đe dọa nếu ai chia cắt hai bờ eo biển Đài Loan, Trung Quốc sẽ không ngần ngại khai chiến “bằng mọi giá”.
Những ngôn từ quyết liệt từ ông Ngụy như thổi bùng nỗi lo xung đột ở Đài Loan, nơi người dân vốn đã bất an khi chiến sự Nga – Ukraine bùng phát gần 4 tháng trước.
Với nhiều người tại Đài Loan, chiến sự Nga – Ukraine là vừa là cơ hội rút bài học về chiến thuật và vũ khí có thể kìm hãm đà tiến quân của đối phương có hỏa lực vượt trội, vừa là lời cảnh báo rằng hòn đảo chưa đủ sẵn sàng cho kịch bản một cuộc chiến toàn diện nổ ra.
Lãnh đạo Đài Loan Thái Anh Văn nhiều lần tuyên bố về cam kết bảo vệ hòn đảo, nhưng chính quyền của bà vẫn chưa thể triển khai tầm nhìn chiến lược mới về bộ máy lãnh đạo nhất quán trong khủng hoảng.
Lực lượng phòng vệ Đài Loan bị chỉ trích là thiếu nhân lực và thiếu trang bị hiện đại. Họ đã chi hàng tỷ USD mua chiến đấu cơ và tàu ngầm, nhưng lính nghĩa vụ lại không có đủ đạn để tập bắn.
Thời hạn thực hiện nghĩa vụ quân sự ở Đài Loan cũng là vấn đề gây tranh cãi. Một bộ phận dư luận cho rằng thời gian tại ngũ hiện nay quá ngắn, trong khi lực lượng dự bị không được đầu tư đầy đủ. Lính nghĩa vụ tại Đài Loan hiện chỉ phải phục vụ 4 tháng, thay vì ba năm như vài thập kỷ trước. Phương án tăng thời hạn nghĩa vụ quân sự lên một năm và kéo dài giai đoạn tập huấn định kỳ cho quân nhân dự bị từ một tuần lên hai tuần chưa được thông qua.
Đài Bắc còn muốn xây dựng lực lượng quân nhân chuyên nghiệp. Tuy nhiên, chất lượng tuyển quân và giữ chân binh sĩ có kỹ năng cao trong hàng ngũ là bài toán hóc búa. Giới chuyên gia đánh giá thu nhập thấp của quân nhân là một trong những rào cản lớn nhất với nỗ lực xây dựng quân đội chuyên nghiệp.
Giới chức Mỹ cùng một số nhà hoạch định chiến lược Đài Loan còn muốn điều chỉnh chương trình mua sắm vũ khí cho hòn đảo. Dựa vào những gì diễn ra trên chiến trường Ukraine, họ cho rằng Đài Bắc nên đầu tư nhiều hơn vào vũ khí cỡ nhỏ có hiệu suất chiến đấu cao, trong đó có tàu rải thủy lôi chặn đổ bộ, tên lửa phòng không vác vai Stinger và tên lửa diệt hạm Harpoon.
Lý Hỉ Minh, cựu quan chức lực lượng phòng vệ Đài Loan, nhận định hòn đảo cần xây dựng chiến lược để trở thành mục tiêu “khó nuốt đến mức đối phương phải nghĩ kỹ mỗi khi muốn động binh”.
Giới chuyên gia gọi đây là “chiến lược con nhím”, dành cho mô hình xung đột bất tương xứng xảy ra giữa hai lực lượng có khoảng cách về năng lực quá lớn. Mục tiêu của “chiến lược con nhím” là kéo dài thời gian cầm chân đối phương lâu nhất có thể, đến khi hòn đảo nhận được hỗ trợ từ bên thứ ba. Bà Thái Anh Văn năm 2019 từng tuyên bố Đài Loan có thể cầm cự trước quân đội đổ bộ từ bên kia eo biển tối đa 24 tiếng.
“Chiến sự Ukraine cho thấy người khác chỉ đến giúp bạn nếu bạn chứng tỏ được khả năng tự vệ của mình”, Wu Chiuan-syun, 31 tuổi, kỹ sư máy tính sống ở Đài Bắc, nói.
Wu hồi tháng 3 tham gia đợt tập huấn quân nhân dự bị theo mô hình mới trong khu rừng miền trung hòn đảo. Trong đợt tập huấn, họ được huấn luyện dài hơn, khó hơn so với trước đây, tập trung nhiều hơn vào kỹ năng tác chiến thay cho hoạt động rèn kỷ luật. Wu cho biết chỉ huy gần như mỗi ngày đều nhắc nhở họ rằng mối đe dọa từ bên kia eo biển đang tăng lên.
Suy nghĩ của Wu cũng chính là nỗi băn khoăn của nhiều người Đài Loan về viễn cảnh xung đột: Ai sẽ đến giúp Đài Loan? Liệu Mỹ sẽ gửi lực lượng hỗ trợ hòn đảo trong kịch bản chiến sự bùng phát giữa hai bờ eo biển hay không?
Tổng thống Joe Biden từ khi nhậm chức đã không ít lần gợi ý Mỹ sẵn sàng bảo vệ Đài Loan nếu Trung Quốc tấn công. Nhưng sau mỗi phát ngôn như vậy, Nhà Trắng đều nhanh chóng đính chính rằng họ không thay đổi chính sách “mơ hồ chiến lược” trong vấn đề bảo vệ Đài Loan. Theo chính sách này, Washington giúp xây dựng năng lực tự vệ cho đảo Đài Loan, nhưng không hứa hẹn bảo vệ hòn đảo bằng biện pháp quân sự, nhằm tránh chọc giận Bắc Kinh.
Đài Bắc vẫn chưa nhận được đảm bảo an ninh nào cụ thể và công khai từ Mỹ, ngoài những hợp đồng vũ khí nhiều tỷ USD và các chuyến thăm của quan chức, nghị sĩ Mỹ. “Chúng ta không biết chắc Mỹ có ứng cứu hay không”, Âu Tích Phú, chuyên gia Viện Nghiên cứu Phòng thủ và An ninh ở Đài Bắc, chia sẻ.
Giới quan sát nhận định Washington thực chất không muốn Đài Loan tự tin thái quá và tuyên bố độc lập, bất chấp phản ứng từ Trung Quốc đại lục, đặt Mỹ và đồng minh vào thế khó. Mặt khác, sự ủng hộ quá lộ liễu từ Mỹ dành cho hòn đảo có thể khiến Trung Quốc nổi giận, tạo cớ châm ngòi xung đột.
Quan hệ hai bờ eo biển Đài Loan tăng nhiệt sau khi bà Thái Anh Văn cùng đảng Dân Tiến, với lập trường giảm ảnh hưởng từ đại lục và hướng đến độc lập cho hòn đảo, giành thắng lợi trong cuộc tổng tuyển cử năm 2016. Căng thẳng leo thang trong vài năm gần đây, khi quân đội Trung Quốc liên tục tổ chức diễn tập không quân, hải quân, tên lửa và tác chiến đổ bộ gần hòn đảo.
Các cuộc tuần tra, diễn tập của tiêm kích và máy bay ném bom Trung Quốc gần Đài Loan diễn ra gần như mỗi ngày. Tháng trước, PLA từng triển khai 30 máy bay trong một đợt áp sát hòn đảo.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhiều lần tuyên bố Bắc Kinh chủ trương giải quyết vấn đề Đài Loan bằng biện pháp hòa bình, song phương án sử dụng vũ lực tái thống nhất lãnh thổ chưa bao giờ bị loại bỏ.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin chỉ trích Trung Quốc khiêu khích và gây bất ổn trên eo biển, trong khi giới chuyên gia và quan chức Đài Loan lo ngại hoạt động quân sự thời gian qua là “khúc dạo đầu” cho xung đột vũ trang, dù chiến sự là hệ quả vô tình hay cố ý từ các hoạt động này.
Thái Minh Hiến, cựu lãnh đạo cơ quan phòng vệ Đài Loan, lưu ý căng thẳng Nga – Ukraine đã leo thang thành chiến sự “chỉ trong tích tắc” và gây bất ngờ cho nhiều người. Bởi vậy, ông cho rằng trong bối cảnh hiện nay, “ai biết được cuộc xung đột có thể nổ ra vào lúc nào”.
